Illness and infection can be transmitted easily from one child to another. A child gets ill when something prevents one of the body's functions from operating effectively. It is important to know about different illnesses and infections as many of them can start with the same symptoms. The initial care required by the child is the same in many cases where simple treatments are needed such as rest, keeping cool, drinking plenty of fluids. A quicker response will be required if the illness or the effects are more serious. The organisms that cause the illness are called pathogens, or germs as they are more commonly referred to. Symptoms of illness and infections in children may include a high temperature, sore throat, headache, rash on the body or diarrhoea. Germs may manifest as bacteria, viruses, fungi and parasites. It is important to know with different types of illnesses and diseases that children can deteriorate quickly, such as sepsis, if the symptoms are not recognised and treated appropriately.
Bacteria
Food poisoning
An illness caused by eating contaminated food. Food is usually contaminated by bacteria such as Salmonella or Escherichia coli (E.coli). Food hygiene must be ensured in order to prevent food poisoning. Bacteria can get into the food without showing any specific signs such as a bad smell or taste. Several different types of bacteria can cause food poisoning and the symptoms associated with each one are all different. Symptoms may include sickness, headache, abdominal pain, breathing difficulties, double vision, blood poisoning and meningitis.
Tuberculosis
An infection that spreads by breathing in droplets when an infected person coughs and sneezes. Symptoms may include coughing, coughing blood, chest pain when coughing, fever, weight loss and damage to the lungs. If it affects the lungs, the bacteria may puncture the lungs. It can affect any part of the body, including the bones, the glands and the nervous system. It is a serious condition but can be cured with the appropriate treatment. The illness will develop quickly once the individual becomes infected but it may not affect the person for years. It will strike when the immune system is weak for any reason. Without treatment, it can be life-threatening.
MRSA (meticillin-resistant Staphylococcus aureus)
This infection is harder to treat than any other infection as it is resistant to many types of general antibiotics. Symptoms of this skin infection can manifest as small red lumps. The skin will become swollen, tender or warm to the touch. It is a highly contagious illness and can be spread by touching the infected person or touching contaminated surfaces or objects. Although MRSA is a serious infection, it can be treated effectively with antibiotics.
Dysentery
Inflammation of the bowel that causes mild or significant stomach cramps as well as serious diarrhoea with mucus and blood in the faeces. It may also cause sickness and vomiting. The infection may clear of its own accord within three to seven days but if it continues, will be treated with a course of antibiotics. If the body does not receive fluid quickly or if the condition is left untreated, it can be life-threatening. The infection is transmitted easily and it is therefore important to ensure careful and appropriate hand hygiene.
Bronchitis
An infection and inflammation of the chest which affects the main airways. The child will cough regularly and may produce green or yellow phlegm. They may make a noise when breathing, will feel very ill and will have a high temperature. The bacteria that causes bronchitis may develop into pneumonia. It may also aggravate the symptoms associated with asthma. With the correct treatment, the bronchitis should improve within three to four weeks, but the cough may continue for a longer period.
Ear infections
The child will feel ill and may pull or rub his or her ear. There may be discharge from the ear and the child will have a higher temperature than usual. Sometimes, the ear infection will develop following a cold. The ear may feel full and will occasionally pop, with a buzzing noise in the ear. It is likely to affect the child's hearing and it is important to go to the doctor for treatment in order to prevent any permanent damage to the ear.
Streptococcus
An infection caused by a group of bacteria called streptococcus. The infection will vary from a throat infection to a much more serious infection, such as pneumonia. The symptoms of a throat infection may include a sudden fever, a sore throat and a red throat with white spots, difficulties when swallowing, headache and shivers. It will require treatment with a course of antibiotics.
Tonsillitis
The throat will be sore and the infection will spread to the tonsils causing inflammation. The tissue will swell and become inflamed, causing the child significant pain. Eating will be difficult and as a result, the child will refuse to eat. The child may snore when sleeping as they will be experiencing breathing difficulties. If left untreated, it can lead to an ear infection and affect the sinuses. If a child suffers regularly from tonsillitis, the doctor may suggest an operation to remove the tonsils.
Viruses
Influenza (flu)
A common illness that spreads by coughing and sneezing. It can also be caught by being in close proximity to someone with the illness or by touching contaminated surfaces or objects. It is more common during the winter months but this illness can be caught throughout the year. Symptoms may include a fever, shivers, coughing, sore throat, aching body and bones, fatigue and some children may have sickness and diarrhoea. Although the flu and the common cold share some of the same symptoms, they are completely different; they are caused by a different virus. The condition will last for a week or two but the serious symptoms will disappear within two or three days. The best medication to treat flu is rest and plenty of fluids.
Common cold
Children catch colds on a regular basis as there are many different cold viruses. The nose will run and they may cough and sneeze a lot. As they get older, they will develop an immunity and will catch less colds. Antibiotics will not cure a cold but it is important to ensure that the child drinks enough and is given food that is easy to swallow. The nose should be kept clear in order to be able to breathe easier and menthol rubs can be used at night to facilitate this.
Stomach bugs
Also referred to as gastroenteritis. It spreads by touching contaminated surfaces or objects and by eating contaminated food or drinking contaminated water. The child will feel generally unwell; with a cold and a cough. In time, the child will deteriorate and will show symptoms such as vomiting, serious diarrhoea, stomach cramps and fever. This, in its turn, will cause the child to become dehydrated with a dry mouth and skin, and the child will pass less urine. In babies, the front part of the fontanelle will become sunken. The child must be given plenty of water and also rehydration solutions by mouth. Babies may need hospital treatment.
Pneumonia
Also referred to as inflammation of the lung. It is a contagious condition that affects the lungs and can spread from one person to another. It affects the air sacks in the lungs. The air sacks fill with a fluid that affects the individual's ability to breathe. It is a relatively common illness and can cause death in children under five years old, the elderly and the infirm. Pneumonia is more common during the winter as colds and flu that are spread from one person to another are also more common during the winter. Symptoms of the illness may include coughing, possibly including green/yellow mucus, fever, breathlessness, chest pain which gets worse when coughing or breathing deeply, fatigue, lack of energy and loss of appetite. Although a child with viral pneumonia will feel very unwell, they will recover without treatment. Bacterial pneumonia will need to be treated with antibiotics.
Fungi
Athlete's foot
This infection usually starts between the toes. It may occur if the feet have been particularly sweaty or if shoes are too tight. It will appear as a scaly rash which will be itchy and will sting and burn. Occasionally, it will appear as blisters or an ulcer. It can affect one foot or both feet and can spread to the hands, especially if you scratch it regularly or pick at the infected areas of the foot. It can spread through contact with contaminated towels, clothes or flooring. Treatment may include anti-fungal medication that can be bought from a pharmacy. Medication can also be prescribed. Is it is left untreated, it can affect the toenails and also the hands.
Ringworm
It appears on the skin as a scaly raised red ring, with a white centre. Ringworm can be caught from animals. It is very itchy and can be seen on the body and on the skin on the head. Ringworm lives on the cells of the external layer of skin. It spreads through direct contact with an infected person's skin. Medical attention will be required and doctors may prescribe antibiotic cream to cure the ringworm. It should improve quickly following treatment but treatment will need to continue for between two and four weeks in order to ensure that the fungus has completely disappeared.
Yeast infections / Thrush
The infection forms white spots on the tongue, and inside the cheeks and lips. Rubbing the fungus away will leave sore, red marks. It can also affect a baby's bottom as thrush will affect the skin that is in contact with the nappy. In order to clear the infection, medical attention will be required in order to receive anti-fungal treatment. It can be transmitted from one child to another and it is therefore important that feeding equipment is sterilised regularly.
- yeast infections, such as thrush, can be treated by using a medicated mouthwash or lozenges
- yeast infections on the skin can be treated by using medication such as cream to be applied to the skin
-
yeast infections in the vagina or the bottom can be treated by using cream or a suppository.
Parasites
Worms
They live in the intestine and appear as small white worms. They can be seen in the faeces. They lay their eggs around the bottom area and causes the child to itch. When itching, the eggs are transmitted to the fingers and under the fingernails. When the child then puts their fingers in their mouth, they will swallow the eggs and the eggs will hatch in the intestine. This process will rotate. When itching and scratching regularly, the bottom will become sore and the child's sleep pattern will be affected. Other symptoms can include loss of appetite, abdominal pain, bloating, sickness, weight loss and stomach pain. Good hygiene will need to be ensured by all household members, including hand washing after being to the toilet, before eating and keeping the fingernails short. Clothes, night clothes and bed clothes will also need to be changed regularly.
Malaria
Malaria is found in a number of countries but mainly in tropical regions. The disease is transmitted to humans by mosquitoes who feed on the human body. The mosquito will have been infected by a parasite. Malaria symptoms will appear within about three weeks of being bitten by an infected mosquito. The first signs will include shaking and shivering, followed by a fever, before returning to the normal temperature. They may also include a headache, vomiting and fatigue. In serious cases, they may include yellow skin, seizures, a coma or even death. It is therefore important to treat the disease at once. With treatment, it is likely that the malaria will get better within a week or two. Without treatment, it is likely that it will return regularly and will become life-threatening.
Sepsis
A number of the diseases described above may lead to conditions that deteriorate suddenly such as sepsis. Sepsis is caused by a bacterial or viral infection and affects multiple organs or the whole body. The bacterial infection is the most common type of infection and is caused by the individual's reaction to the infection. Symptoms may include discoloured patches of skin, fever, a change in mental ability, regular urinating, breathing difficulties, abnormal heartbeat, a drop in temperature, or losing consciousness. Serious cases of sepsis may lead to septic shock. It is a serious condition with blood clots forming throughout the body, preventing the blood and oxygen flow to the organs and parts of the body. Sepsis and septic shock are life-threatening.
Meningitis
If not treated immediately, this is a very serious disease, though also very rare. It is usually caused by a bacterial or viral infection. Bacterial meningitis is rarer but more serious than viral meningitis. It can develop within a matter of hours and can be life-threatening. It is described as an infection of the protective membrane around the brain and the spinal cord. It is triggered when bacteria from the ears, throat or sinuses finds its way into the blood. The bacteria that causes meningitis can spread when an infected person coughs and sneezes. It is more likely to affect babies and children, teenagers and young adults. Symptoms may include a high temperature, headache, vomiting, cold feet and hands, a rash, a pale appearance, pain and stiffness in the neck and a sensitivity to light. These are very similar to flu symptoms, so it is very difficult to recognise meningitis but the symptoms may be different in babies and older children. If a rash appears, the glass test may be used to see whether the rash is associated with meningitis. The side of the glass should be pressed against the rash. If the rash does not lose its colour under the pressure from the glass, a doctor should be contacted immediately.
Gall salwch a heintiau gael eu trosglwyddo yn hawdd o un plentyn i’r llall. Bydd y plentyn yn mynd yn sâl gan fod rhywbeth yn atal swyddogaeth y corff rhag gweithio’n effeithiol. Mae’n bwysig gwybod am wahanol salwch a heintiau gan fod llawer ohonynt yn dechrau gyda’r un arwyddion. Mae’r gofal cychwynnol sydd angen ar y plentyn yn gyffredin lle bydd angen triniaethau syml megis gorffwys, cadw’n oer, yfed digon. Bydd angen ymateb yn fwy cyflym os yw’r salwch neu effeithiau’n profi’n fwy difrifol. Gelwir yr organebau sy’n achosi’r salwch yn bathogenau, neu ‘germau’ fel y’i gelwir bob dydd. Gall arwyddion salwch a heintiau mewn plant gynnwys gwres uchel, dolur gwddf, cur pen, brech ar y corff neu ddolur rhydd. Gall germau fod ar ffurf bacteria, firysau, ffyngau a pharasitiaid. Mae’n bwysig adnabod y gall mathau o salwch ac afiechydon mewn plentyndod arwain at ddirywiad llym megis Sepsis os na chaiff yr arwyddion eu hadnabod a’u trin yn briodol.
Bacteria
Gwenwyn bwyd
Afiechyd a gaiff ei achosi wrth fwyta bwyd sydd wedi’i halogi (contaminated). Bydd y bwyd gan amlaf wedi’i halogi gan facteria megis Salmonela neu Escherichia coli (E.coli). Rhaid sicrhau hylendid bwyd er mwyn atal gwenwyn bwyd. Gall bacteria fynd i mewn i’r bwyd heb ddangos unrhyw arwyddion penodol megis arogli neu flasu’n wael. Gall sawl math gwahanol o facteria achosi gwenwyn bwyd ac mae arwyddion pob un yn gwahaniaethu. Gall arwyddion gynnwys cyfogi, cur pen, poen abdomenol, anhawster anadlu, gweld dwbl, gwenwyn gwaed a llid yr ymennydd.
Twbercwlosis
Haint sy’n lledaenu drwy anadlu defnynnau (droplets) wrth i berson heintus besychu a thisian. Gall arwyddion gynnwys peswch, peswch gwaed, poen yn y frest wrth besychu, twymyn, colli pwysau a niwed i’r ysgyfaint. Os yw’n effeithio’r ysgyfaint gall, y bacteria wneud twll ynddi. Gall effeithio unrhyw ran o’r corff gan gynnwys yr esgyrn, y chwarennau (glands) a’r system nerfol. Mae’n gyflwr difrifol ond gellir ei wella drwy dderbyn triniaeth briodol. Gwelir yr unigolyn yn datblygu’r salwch yn gyflym ar ôl cael ei heintio ond efallai na fydd yn effeithio ar y person am flynyddoedd. Bydd yn taro pan fydd y system imiwnedd yn wan am ryw reswm. Heb driniaeth gall fod yn beryg bywyd.
MRSA (meticillin-resistant Staphylococcus aureus)
Mae’r haint hwn yn anos i’w drin nag unrhyw haint arall gan ei fod yn medru gwrthsefyll sawl gwrthfiotig cyffredin. Gall arwyddion haint y croen arddangos fel talpau bach coch. Bydd y croen wedi chwyddo, yn frau (tender) neu’n gynnes wrth ei gyffwrdd. Mae’n salwch heintus iawn ac yn medru cael ei ledaenu drwy gyffwrdd â’r person sydd â’r haint neu wrth gyffwrdd ag arwynebau neu wrthrychau sydd wedi’u halogi. Er bod haint MRSA yn un difrifol, gellir ei drin yn effeithiol gyda gwrthfiotig.
Dysentri
Llid o’r coluddyn sy’n achosi cramp ysgafn neu ddifrifol yn y stumog yn ogystal â dolur rhydd difrifol gyda mwcws (mucus) a gwaed yn y carthion (faeces). Gall hefyd achosi cyfogi a chwydu. Gall yr haint glirio ohono ei hun mewn rhwng tri a saith diwrnod ond os yw’n parhau caiff ei drin gan gwrs o wrthfiotig. Os na fydd y corff yn gallu derbyn hylif yn gyflym neu os gadewir y cyflwr heb ei drin, gall fod yn beryg bywyd. Caiff yr haint ei drosglwyddo’n hawdd ac felly mae’n bwysig ymarfer hylendid dwylo manwl a chywir.
Broncitis
Haint a llid ar y frest sy’n effeithio’r prif lwybrau anadlu. Bydd y plentyn yn pesychu’n rheolaidd ac efallai’n codi fflem werdd neu felyn. Gall wneud sŵn wrth anadlu, bydd yn teimlo’n sâl iawn a bydd ganddo wres uchel. Gall y bacteria sy’n achosi broncitis droi’n niwmonia. Gall hefyd gythruddo symptomau asthma. Os ceir y driniaeth gywir dylai’r broncitis wella o fewn tair i bedair wythnos, ond efallai bydd y peswch yn parhau yn hwy.
Heintiau yn y glust
Bydd y plentyn yn teimlo’n sâl ac efallai’n tynnu ar ei glust neu’n ei rhwbio. Efallai bydd rhedlif yn dod o’r glust a bydd gan y plentyn wres sydd yn uwch nag arfer. Weithiau, bydd haint yn y glust yn datblygu ar ôl annwyd. Gall y glust deimlo’n llawn ac o bryd i’w gilydd bydd yn popian ac fe fydd sŵn suo yn y glust. Mwy na thebyg, bydd yn effeithio ar glyw'r plentyn ac mae’n bwysig ymweld â’r meddyg a chael triniaeth er mwyn osgoi niwed parhaol i’r glust.
Streptococws
Haint sy’n cael ei achosi gan grŵp o facteria a elwir yn streptococws. Bydd yr haint yn amrywio o haint yn y gwddf i fod yn llawer mwy difrifol, megis niwmonia. Gall arwyddion haint y gwddf gynnwys twymyn sydyn, gwddf yn ddolurus ac yn goch gyda mannau gwyn, anhawster llyncu, cur pen a chyfnodau o grynu. Bydd angen cael ei drin gan gwrs o wrthfiotig.
Tonsilitis
Bydd y gwddf yn ddolurus a bydd yr haint yn lledaenu i’r tonsiliau gan achosi iddynt chwyddo. Bydd y meinwe yn chwyddo ac yn llidus (inflamed) ac yn achosi llawer o boen i’r plentyn. Bydd yn cael anhawster bwyta ac yn sgil hyn yn gwrthod bwyta. Efallai bydd yn chwyrnu wrth gysgu gan ei fod yn cael anhawster wrth anadlu. Os caiff ei adael heb ei drin, gall achosi haint y glust a’r sinws. Os bydd y plentyn yn cael tonsilitis yn rheolaidd, efallai bydd y meddyg yn awgrymu llawdriniaeth i’w tynnu.
Firysau
Ffliw
Salwch cyffredin sy’n lledaenu trwy beswch a thisian. Gellir hefyd ei ddal trwy fod yn agos i rywun sydd â’r salwch neu wrth gyffwrdd ag arwynebau neu wrthrychau sydd wedi’u halogi. Mae’n fwy cyffredin yn ystod tymor y gaeaf ond gellir dal y salwch drwy’r flwyddyn. Gall arwyddion gynnwys twymyn, cyfnodau yn rhynnu, peswch , dolur gwddf, y corff a’r esgyrn yn brifo, blinder ac efallai bydd rhai plant yn chwydu ac yn cael dolur rhydd. Er bod y ffliw a’r annwyd yn rhannu rhai o’r un symptomau, maent yn gwbl wahanol; maent yn cael ei achosi gan firws gwahanol. Bydd y cyflwr yn parhau am tuag wythnos neu ddwy ond bydd y symptomau difrifol wedi cilio ymhen dau neu dri diwrnod. Y feddyginiaeth orau i drin y ffliw yw gorffwys ac yfed digon.
Annwyd
Mae plant yn dal llawer o anwydau gan fod llawer o firysau annwyd ar gael. Bydd y trwyn yn rhedeg ac efallai bydd yn pesychu a thisian llawer. Wrth iddynt dyfu’n hŷn, byddant yn datblygu imiwnedd ac yn dal llai o anwydau. Ni fydd gwrthfiotigau yn gwella annwyd ond mae’n bwysig bod y plentyn yn yfed digon ac yn cael bwyd sy’n hawdd i’w lyncu. Mae angen cadw’r trwyn yn glir er mwyn anadlu’n haws a gellid defnyddio eli menthol gyda’r nos a fydd yn helpu hyn.
Ffliw’r stumog
Mae hefyd yn cael ei alw’n gastroenteritis. Mae’n lledaenu trwy gyffwrdd ag arwynebau neu wrthrychau sydd wedi’u halogi a thrwy fwyta bwyd neu ddŵr heintiedig. Bydd y plentyn yn gyffredinol sâl; gydag annwyd a pheswch. Gydag amser, bydd yn dirywio gan ddangos arwyddion o chwydu, dolur rhydd difrifol, cramp yn y stumog a thwymyn. Bydd hyn yn eu tro yn achosi diffyg hylif lle bydd y geg a’r croen yn sychu a bydd y plentyn yn pasio llai o wrin. Mewn babanod, bydd pen blaen y ffontanél yn suddo. Bydd angen rhoi digon o ddŵr i’r plentyn a hefyd hydoddiannau ail-hydradu (Rehydration Solution) drwy’r geg. Efallai bydd angen triniaeth yn yr ysbyty ar fabanod.
Niwmonia
Gelwir y salwch hefyd yn llid yr ysgyfaint. Mae’n llid heintus sy’n effeithio ar yr ysgyfaint ac mae’n gallu lledaenu o un person i’r llall. Mae’n effeithio ar y codenni aer (air sacks) yn yr ysgyfaint. Bydd y rhain yn llenwi gyda hylif sydd yn effeithio ar y gallu i anadlu. Mae’n salwch eithaf cyffredin a gall achosi marwolaeth mewn plant dan bump oed, yr henoed a’r rheiny sydd yn wan. Gwelir fod niwmonia yn fwy cyffredin yn y gaeaf gan fod annwyd a ffliw sy’n cael ei ledaenu o un person i’r llall hefyd yn fwy cyffredin yn y gaeaf. Gall arwyddion o’r salwch gynnwys peswch gydag efallai mwcws gwyrdd/melyn, twymyn, prinder anadl, poen yn y frest sy’n gwaethygu wrth besychu neu anadlu’n ddwfn, blinder, prinder egni a dim chwant bwyd. Er y bydd plentyn yn teimlo’n sâl iawn gyda niwmonia firaol (viral), bydd yn gwella ohono ei hun. Bydd angen gwrthfiotig i wella niwmonia bacteriol.
Ffyngau
Tarwden y traed
Mae hwn yn haint sydd, gan amlaf, yn dechrau rhwng bysedd y traed. Gall ddigwydd os yw’r traed yn chwysu llawer neu os yw’r esgidiau’n rhy dynn. Bydd yn ymddangos fel brech gennog (scaly rash) sydd yn cosi, yn pigo ac yn llosgi. Weithiau, bydd yn ymddangos fel pothelli neu wlser. Gall effeithio un neu ddwy droed gan ledaenu i’r dwylo, yn enwedig os ydych yn crafu yn rheolaidd neu yn pigo ar fannau heintus o’r droed. Gall ledaenu trwy gysylltiad â thywelion, dillad neu loriau sydd wedi’u halogi. Gall triniaeth gynnwys meddyginiaeth wrth-ffwngaidd (antifungal) y gellir ei brynu mewn siop fferyllydd. Gellir hefyd cael meddyginiaeth ar bresgripsiwn. Os yw’n cael ei adael heb ei drin, gall effeithio ar ewinedd y traed a hefyd y dwylo
.
Y Darwden
Mae’n ymddangos ar y croen fel cylch coch wedi’i godi, gyda’r canol yn wyn ac yn gennog (scaly). Gellir dal y ddarwden oddi wrth anifeiliaid. Mae’n cosi’n ddifrifol a gellir ei weld ar y corff ac ar groen y pen. Mae’r ddarwden yn byw ar y celloedd yn yr haenen allanol o’r croen. Bydd yn lledaenu wrth gael cyswllt uniongyrchol â chroen person heintus. Bydd angen cysylltu â’r meddyg a fydd yn rhoi hylif gwrthfiotig ar gyfer gwella’r darwden. Dylai wella’n gyflym yn dilyn triniaeth ond bydd angen parhau gyda’r driniaeth am ryw ddwy i bedair wythnos er mwyn sicrhau bod y ffwng (fungus) yn diflannu’n llwyr.
Heintiau burum Llindag (thrush)
Mae’r haint yn ffurfio mannau gwyn ar y tafod, a thu mewn i’r bochau a’r gwefusau. Bydd rhwbio’r ffwng i ffwrdd yn gadael marciau coch, dolurus. Gall hefyd effeithio ar ben ôl y baban gan y bydd y llindag yn effeithio’r croen lle mae’r clwt yn cyffwrdd. Er mwyn cael gwared â’r haint, bydd angen cysylltu â’r meddyg i gael triniaeth wrth-ffwngaidd. Mae’n medru cael ei drosglwyddo o un plentyn i’r llall, felly, mae’n bwysig bod offer bwydo yn cael ei ddiheintio’n rheolaidd.
- gall haint burum, megis llindag, gael ei drin gan gegolch meddyginiaethol (medicated mouthwash) neu losin (lozenges)
- gall heintiau burum ar y croen gael ei drin gyda meddyginiaeth megis hylif i’w rhoi ar y croen
- gall heintiau burum yn y fagina neu’r pen ôl cael ei drin gan hylif neu dawddgyffur (suppository)
Parasitiaid
Llyngyr
Maent yn byw yn y perfedd ac yn ymddangos fel mwydod bach gwyn. Gellir gweld y rhain yn y carthion. Maent yn dodwy eu hwyau o amgylch y pen ôl ac mae hyn yn gwneud i’r plentyn gosi. Wrth gosi, bydd yr wyau’n cael eu trosglwyddo i’r bysedd ac o dan yr ewinedd. Wrth i’r plentyn roi ei fysedd yn ei geg bydd yn llyncu’r wyau a bydd y rhain yn deor yn y perfedd. Bydd hyn yn cylchdroi. Wrth gosi a chrafu’n rheolaidd, bydd y pen ôl yn ddolurus a bydd yn effeithio ar gwsg y plentyn. Gall arwyddion eraill gynnwys dim chwant bwyd, poen abdomenol, ymchwyddo (bloating), cyfogi, colli pwysau a phoen yn y stumog. Bydd angen sicrhau hylendid da i bawb yn y tŷ gan gynnwys golchi dwylo ar ôl bod yn y toiled, cyn bwyta a chadw’r ewinedd yn fyr. Bydd hefyd angen newid a golchi dillad, dillad nos a dillad gwely yn gyson.
Malaria
Gwelir malaria mewn nifer o wledydd ond yn bennaf mewn rhanbarthau trofannol. Caiff yr afiechyd ei drosglwyddo i gyrff dynol gan y pryfyn, mosgito sy’n bwydo o’r corff. Bydd y mosgito wedi cael ei heintio gan barasit (parasite). Mae arwyddion malaria yn dangos o fewn rhyw dair wythnos ar ôl brathiad y mosgito heintus. Bydd yr arwyddion cyntaf yn cynnwys cryndod a rhynnu ac yna twymyn, cyn dychwelyd i’r tymheredd arferol. Gall hefyd gynnwys cur pen, chwydu a blinder. Mewn achosion difrifol, gall achosi croen melyn, trawiad (seizures) coma neu hyd yn oed farwolaeth. Mae’n bwysig felly i drin yr afiechyd ar unwaith. Gyda thriniaeth, mae’n debygol y bydd y malaria’n gwella o fewn wythnos neu ddwy. Heb driniaeth, mae’n debygol y bydd yn dychwelyd yn rheolaidd gan fod yn beryg bywyd.
Sepsis
Gall nifer o’r afiechydon a ddisgrifir uchod arwain at gyflyrau dirywiad llym megis Sepsis. Mae’n cael ei achosi gan haint bacteriol neu feiriol ac yn effeithio ar organau lluosog neu’r corff cyfan. Yr haint bacteriol sydd fwyaf cyffredin ac mae’n cael ei achosi gan ymateb yr unigolyn i’r haint. Gall symptomau gynnwys darnau croen afliwiedig (discoloured), twymyn, newid mewn gallu meddyliol, pasio dŵr yn gyson, anhawster anadlu, swyddogaeth y galon yn annormal, cwymp mewn tymheredd, neu fynd yn anymwybodol. Gall achosion difrifol o Sepsis arwain at Sioc Septig (Septic Shock). Mae’n gyflwr difrifol gyda chlotiau gwaed yn ffurfio trwy’r corff a fydd yn atal rhediad gwaed ac ocsigen i organau a rhannau o’r corff. Mae Sepsis a Sioc Septig yn beryg bywyd.
Llid yr ymennydd
Mae’n afiechyd difrifol os na chaiff ei drin yn syth ond yn un anghyffredin iawn. Fel arfer, caiff ei achosi gan haint bacteriol neu feiriol. Mae llid yr ymennydd bacteriol yn fwy anghyffredin ond yn fwy difrifol na llid yr ymennydd feirol. Gall ddatblygu o fewn oriau gan fod yn beryg bywyd. Disgrifir fel haint o’r bilen amddiffynnol (protective membrane) sy’n amgylchynu’r ymennydd a llinyn y cefn (spinal cord). Mae’n cychwyn wrth i facteria o’r clustiau, gwddf neu’r sinws ddarganfod ffordd i’r gwaed. Gall y bacteria sy’n achosi llid yr ymennydd ledaenu wrth i berson heintus besychu a thisian. Mae’n fwy tebygol o effeithio ar fabanod a phlant, plant yn eu harddegau ac oedolion ifanc. Gall arwyddion gynnwys tymheredd uchel, cur pen, chwydu, dwylo a thraed oer, brech, llwyd yr edrychiad, poen ac anystwythder yn y gwddf a sensitifrwydd i olau. Mae’r rhain yn debyg iawn i symptomau’r ffliw, felly mae’n anodd iawn adnabod llid yr ymennydd ond gall y symptomau fod yn wahanol i fabanod a phlant hŷn. Os oes yna frech, gellir defnyddio’r prawf gwydryn i weld a yw’r frech yn un sy’n cael ei gysylltu â llid yr ymennydd. Bydd rhaid gwasgu ochr gwydryn yn erbyn y frech. Os na fydd y frech yn colli ei liw dan bwysau’r gwydr bydd rhaid cysylltu â’r meddyg ar unwaith.